Ρομαντισμός

Ο Ρομαντισμός κυριαρχεί στις τρεις μεγάλες ευρωπαικές λογοτεχνίες από τα τέλη του 18ου ως τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα: αγγλική, με έναν από τους βασικότερους εκπροσώπους της το Λόρδο Βύρωνα, γαλλική και γερμανική, ενώ με κάποια καθυστέρηση εμφανίζεται και σε πολλές άλλες χώρες, μεταξύ των οποίων και στην Ελλάδα, στην οποία κυριαρχεί ανάμεσα στα χρόνια 1830-1880.

Οι ρομαντικοί ποιητές συγκρούονται με τον κλασικισμό και με το ορθολογικό πνεύμα του Διαφωτισμού. Αμφισβητούν όλους τους κανόνες, την τυποποίηση, τις ηθικές αξίες του κλασικού παρελθόντος και, γενικά, την παράδοση. Στη θέση όλων αυτών τοποθετούν το συναίσθημα και τη φαντασία, το απόλυτο και το υπερβολικό, το συγκινησιακό και το ιδανικό.

Σε ό,τι αφορά τη θεματογραφία, υπάρχει μια ιδιαίτερη επιμονή στο 'εγώ' του δημιουργού ή του ήρωα, ένας έντονος δηλαδή ατομικισμός και εγωκεντρισμός. Οι ρομαντικοί δείχνουν επίσης μια προτίμηση για θέματα όπως η προσωπική εμπειρία της φύσης, ο θεός, η περιπέτεια, ο έρωτας (συνήθως μελαγχολικός και καταδικασμένος), ο ηρωισμός, οι αγώνες για την ελευθερία, κ.ά. Αρέσκονται επίσης στη χρησιμοποίηση υποβλητικών σκηνικών, ὸπως τα νυχτερινά φεγγαρόλουστα τοπία, τα ερείπια, οι τάφοι, οι μακάβριες εικόνες θανάτου, κτλ.

Ο νεοελληνικός ρομαντισμός εκπροσωπείται κυρίως από τους Φαναριώτες και τη Ρομαντική Σχολή των Αθηνών, με κυριότερους εκπροσώπους τους αδελφούς Παναγιώτη και Αλέξανδο Σούτσο, τον Αλέξανδρο Ρίζο Ραγκαβή, το Γεώργιο Ζαλοκώστα, τους νεότερους Θεόδωρο Ορφανίδη, Ιωάννη Καρασούτσα και Δημοσθένη Βαλαβάνη, καθώς και τους Σπυρίδωνα Βασιλειάδη και Δημήτριο Παπαρρηγόπουλο, με τους οποίους φτάνει σε ακραίες υπερβολές. Τελευταίος εκπρόσωπος του ρομαντισμού, όταν έχει πια παρακμάσει, είναι ο Αχιλλέας Παράσχος.

Κάποια ρομαντικά στοιχεία μπορούμε να βρούμε και στη ποίηση Επτανήσιων ποιητών, όπως ο Διονύσιος Σολωμός, ο Ανδρέας Κάλβος και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης.

Πηγή: Λεξικό Λογοτεχνικών όρων, ΟΕΔΒ, σελ. 162-164.

Δύο χαρακτηριστικά ρομαντικά ποιήματα:

Καρασούτσας Iωάννης

Η Παιδική Ηλικία

(αποσπασμάτιον)

Eις την όρασίν μου ήδη παριστάνεσθε αθρόαι,
Aπολαύσεις της αθώας ηλικίας μου αθώαι.
Bλέπω και τας θορυβώδεις παιδιάς των συνηλίκων,
Kαι τα κωμικοσπουδαία σχέδιά μου τα κατ' οίκον,
Ότε ώρας και ημέρας ολοκλήρους εδαπάνων
Mεταξύ σωρού πριόνων και κανόνων και τρυπάνων,
Aσχολούμενος με πόθον απαράμιλλον και ζήλον
Eις κατασκευήν δικρότου δέκα το πολύ δακτύλων.
Kαι οπότε μετά ταύτα εντελώς κατηρτισμένη,
Eύζωνος και εις τας αύρας του ζεφύρου αφειμένη,
Έσχιζεν η ευμεγέθης ναυς την κυματούσαν λίμνην,
Mε κηρίνους επιβάτας εις την πρώραν και την πρύμνην,
Πόση τότε της ψυχής μου η χαρά, η ευφροσύνη !
Πλην παρήλθον, ναι, παρήλθον οι χρυσοί καιροί εκείνοι.
H ευδαιμονία ήτο στιλπνή σάπωνος πομφόλυξ
Hν διέλυσεν εγγίσας του συλλογισμού ο σκώληξ.

Αχιλλεύς Παράσχος

Ζηλοτυπία
(Ασμάτιον)

Eκείνος όστις αγαπά έχει βαθύ το όμμα·
Tην άβυσσον το βλέμμα του αυτήν διαπερά.
Eις μάτην υπομειδιά το συμπαθές σου στόμα·
Eλλείπει από το αβρόν μειδίαμα χαρά.
Mάτην σιγάς· σ' επρόδωκε το βλέμμα, η μορφή σου·
Ποίον λατρεύει άπελπις γνωρίζω η ψυχή σου!

Όχι· δεν πάσχω την κοινήν εγώ ζηλοτυπίαν,
Oυδ' έλαβον αντίζηλον ως οι λοιποί κοινόν.
Zηλοτυπώ το δάκρυ σου, την θλίψιν την κρυφίαν,
Tον χρυσοκόμην έσπερον φθονώ των ουρανών.
Πολλάκις εις νυκτερινήν συνέντευξιν σας είδα,
Σιωπηλοί να βλέπεσθε, ωχροί, χωρίς ελπίδα.

Πολλάκις σε κατέλαβα ρεμβήν, συγκινημένην,
Bλέμμα ν' αφίνης προς αυτόν, περίλυπον, μακρόν,
K' εκείνον ρίπτοντα ωχράν ακτίνα και θλιμμένην,
Eις το αγνόν σου μέτωπον ως φίλημα πικρόν...
Σε είδον κ' έκλαυσα ως παις από ζηλοτυπίαν,
K' ησθάνθην έτι δια σε κ' εκείνον ευσπλαχνίαν!

Αν μπείτε στη διεύθυνση του Σπουδαστηρίου του Νέου Ελληνισμού, θα βρείτε περισσότερα ποιήματα ρομαντικών ποιητών:

http://www.snhell.gr/anthology/writers.asp

Ποια στοιχεία του ρομαντισμού εντοπίζετε στα δύο παραπάνω ποιήματα;

Ποιες επιρροές από το ρομαντισμό επισημαίνετε στα ποιήματα "Τα ηφαίστεια" του Ανδρέα Κάλβου και "Ελεύθεροι Πολιορκημένοι" του Διονυσίου Σολωμού (από το σχολικό βιβλίο);