Ο ντιλεταντισμός

Ξεφυλλίζοντας στη σημερινή Καθημερινή τις "Τέχνες και τα Γράμματα", το μάτι μου πέφτει σε ένα άρθρο με τίτλο "Πώς η ποίηση από τέχνη έγινε χόμπι" που υπογράφει ο Κώστας Κουτσουρέλης (ποιητής, διαβάζω στην οικεία παραπομπή). Η στήλη προκρίνει με μεγαλύτερα γράμματα τη διαπίστωσή του "Ο ντιλεταντισμός διαπλάθει αναγνώστες, επηρεάζει εγκεφάλους, διαπαιδαγωγεί. Κάνει την ελαφρότητα ντεκόρ που κυριαρχεί."
"Ο ντιλεταντισμός"; Αρχίζω την ανάγνωση του άρθρου. Εξηγεί. "Ερασιτεχνική απασχόληση με την Τέχνη". Ανατρέχω στο λεξικό, το Βικιλεξικό αρχικά, μετά το ετυμολογικό του Μπαμπινιώτη. Ντιλετάντης "πρόσωπο που ασχολείται ερασιτεχνικά με κάτι" μαθαίνω, dilettante "ερασιτέχνης" στα ιταλικά, από το λατινικό  delectare.
Συνεχίζω την ανάγνωση. "Στη συγκινητική τους πλειονότητα, τα ποιήματα που βλέπουν σήμερα το φως είναι τόσο άτεχνα, τόσο του ποδαριού, προδίδουν τέτοια άγνοια για τα βασικά, που ενίοτε περνούν για φάρσα ή σαρδόνιο χιούμορ. Ωστόσο όχι, δεν έχουμε να κάνουμε εδώ με παρωδία. Τα έργα αυτά κυκολοφορούν από εκδότες ευυπόληπτους, προβάλλονται, επαινούνται." [...] Παρακάτω, "Ο ντιλετάντης είναι ασυμβίβαστος. Κατά κανόνα αγνοεί το έργο των συγχρόνων του, μάλιστα επαίρεται γι αυτό. Ακόμη και τους μέγιστους Νεκρούς τους αποφεύγει. Η λογοτεχνική του κατάρτιση είναι θεμελιωμένη ακλόνητα στα εφηβικά του ξεφυλλίσματα. Στα έργα του πενηντάρη σήμερα, βλέπει κανείς -πόσο έντιμο!- τι διάβαζε όταν ήταν στα θρανία. Ο ντιλετάντης είναι πρωτοπόρος. Δηλώνει αναφανδόν μοντέρνος. Από τα χούγια των νεωτερικών, απ' τον ερμητισμό, τη σκοτεινότητά τους, καταλαβαίνει ένα κυρίως: ότι έχει την άδεια να κάνει ό,τι του αρέσει. Ο πεπρωμένος στίχος του είναι ασφαλώς ο 'ελεύθερος' -όσο πιο λάσκα ρέει και πιο χαλαρά, τόσο πιο αυθόρμητος ακούγεται και ωραίος." [...] "Αραιά και πού είναι λόγιος. Όμως τότε του δίνει και καταλαβαίνει: τα στιχουργήματά του είναι γεμάτα αφορισμούς, αξιώματα ποιητικής, κατεβατά διακειμενικά, τσιτάτα -κοπιάρει από παντού ασταμάτητα. Όσοι τολμήσουν δε να του το πουν, τους κατακεραυνώνει: 'mature poets steal'! (που λέει κι ο Έλιοτ...)." [...]  Τελειώνοντας, "Με μία λέξη, ο ντιλετάντης μας είναι ευτυχής. Ούτε καλύτερος, ούτε χειρότερος από τη χώρα ή τη στιγμή όπου ζει, μες στην ανέμελή του αυτάρκεια δεν ξέρει από ευθύνες. Έναντι  αυτών που τον διαβάζουν, λ.χ. Ή έναντι μιας παράδοσης ποιητικής αιώνων. Ή, έστω, της γλώσσας όπου γράφει. Αυτός κάνει το χόμπι του επιτέλους! Δεν ξέρει καν ότι παρασιτεί. Αλλά και να το γνώριζε, γιατί να ενδιαφερθεί; Ο ντιλετάντης δε λογοδοτεί, γι αυτό είναι ντιλετάντης."

 Δε θα διαφωνήσω. Δεν έχω άλλωστε την ενημέρωση που θα έπρεπε για να το επιχειρήσω. Δεν έχω διαβάσει όλα τα ποιήματα που εκδόθηκαν πρόσφατα για να μπορώ να κρίνω, να συμφωνήσω ή να διαφωνήσω. Από κάποιες περιστασιακές ή τυχαίες αναγνώσεις, πολλές εξ αυτών προερχόμενες κυρίως από το διαδίκτυο -οι εκδόσεις έχουν αρχίσει να γίνονται πια πολυτέλεια- δε θεωρώ ότι μπορώ να αποφανθώ. Ίσως είμαι ντιλετάντης αναγνώστης...

Όμως, σκέφτομαι ότι αυτές οι εκδόσεις υπάρχουν, ότι και οι δημοσιεύσεις στο διαδίκτυο υπάρχουν... Πολλές είναι άτεχνες, ερασιτεχνικές, αδούλευτες, χωρίς κοπιώδη προσπάθεια, χωρίς τις βασάνους μιας πραγματικής εσωτερικής διεργασίας... Αναρωτιέμαι: θα ήταν καλύτερο να μην υπάρχουν; Όντως, στα πενήντα του κανείς θα πρέπει να είναι πιο ώριμος, να προτιμά τη σιωπή αν δεν έχει πραγματικά κάτι να πει... Όμως υπάρχουν και νεοσσοί που ανοίγουν αδέξια λογοτεχνικά φτερά. Αυτοί;

Ενθαρρύνω έφηβους μαθητές να γράψουν κάτι δικό τους, συχνά σε διάλογο με τα κείμενα που συναντούν στα σχολικά τους βιβλία. Καταλαβαίνω κάποτε ότι φλερτάρουν με την τέχνη.  Την ποίηση, συχνά. Ή την πεζογραφία. Με τη ζωγραφική, κυρίως. Απογοητεύομαι όταν τεχνηέντως το κρύβουν...  Γεμίζω ελπίδες κάθε φορά που περισσότερο ή λιγότερο δειλά δέχονται να δημοσιοποιηθεί κάποια δημιουργία τους. Κι όταν συναντώ άρνηση για την τέχνη συλλήβδην -και, πιστέψτε με, γίνεται πολύ συχνότερα απ' όσο θα απευχόμουν- απόγνωση! Μήπως είμαι ντιλετάντης δον Κιχώτης;

Στο άρθρο, ξαναδιαβάζω για τον ντιλετάντη: "Ούτε καλύτερος, ούτε χειρότερος από τη χώρα ή τη στιγμή όπου ζει". Εύστοχο. Μήπως τελικά αυτό καθορίζει και τα υπόλοιπα; Εξάλλου, παραφράζοντας τον Μπρεχτ, οι λαοί έχουν τους ποιητές που τους αξίζουν... Αλλά και πάλι... Μήπως να αφήσουμε την τελική ετυμηγορία στο χρόνο; Εξάλλου, αυτό δε γίνεται πάντα; Ο Καρυωτάκης το είπε, χρόνια πριν...

Μικρή ασυμφωνία εις Α μείζον

Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,
ποιος θα βρεθεί να μας δικάσει,
μικρόν εμέ κι εσάς μεγάλο
ίδια τον ένα και τον άλλο;
Τους τρόπους, το παράστημά σας,
το θελκτικό μειδίαμά σας,
το monocle που σας βοηθάει
να βλέπετε μόνο στο πλάι
και μόνο αυτούς να χαιρετάτε
όσοι μοιάζουν αριστοκράται,
την περιποιημένη φάτσα,
την υπεροπτική γκριμάτσα
από τη μια μεριά να βάλει
της ζυγαριάς, κι από την άλλη
πλάστιγγα να βροντήσω κάτου,
μισητό σκήνωμα, θανάτου
άθυρμα, συντριμμένο βάζον,
εγώ, κύμβαλον αλαλάζον.
Α! κύριε, κύριε Μαλακάση,
ποιος τελευταίος θα γελάσει;

Κώστας Καρυωτάκης, από τη συλλογή Ελεγεία και Σάτιρες